سندرم روده تحریک پذیر
تعریف
مواد غذایی خورده شده از طریق انقباضات منظم و یکنواخت عضلات صاف جداره روده به حرکت در می آیند. این انقباض عضلانی موتیلیتی نامیده می شود. چنانچه این انقباضات آهنگ یکنواخت و منظم خود را از دست بدهند و حس دریافتی روده ها دچار اختلال گردد نشانه هایی از بیماری آشکار می شود.
وقتی سندرم روده تحریک پذیر دارید حرکت طبیعی و موزون دستگاه گوارش (به خصوص روده بزرگ) به هم خورده است. این حرکت ممکن است تند یا کند یا نامنظم شود. اگر مدفوع بقدری سریع در روده بزرگ حرکت کند که آب آن جذب نشود، مدفوع شل و آبکی (اسهال) ایجاد میشود. اگر مدفوع به کندی در روده بزرگ حرکت کند آب زیادی جذب خواهد شد و مدفوع خشک و سفت خواهد شد (یبوست) اگر موتیلیتی گاهی تند و گاهی کند شود ممکن است گاهی اسهال و گاهی یبوست داشته باشید. همچنین مدفوع و گاز ممکن است پس زده شود و باعث احساس فشار دردناک و دل پیچه گردد.
سندرم روده تحریک پذیر یا کولیت عصبی یا IBS یک حالت مرضی مزمن می باشد که با اختلال عملکرد روده بزرگ بصورت دردهای مبهم و منتشر شکمی و تغیرات دوره ای در عادت اجابت مزاج خود را نشان میدهد . نشانه های کولیت عصبی معمولا در بالغین جوان شروع میشود .
مهمترین خصیصه روده تحریک پذیر این است که در مبتلایان به این سندرم هیچگونه نقص و یا اختلال تشریحی در ساختمان روده ها وجود نداشته و از نظر ظاهری روده بزرگ نرمال است . در حقیقت روده بزرگ فقط از نظر کارکردی و حرکات دودی غیر طبیعی است.
ذکر این نکته لازم است که دستگاه گوارش انسان ارتباط تنگاتنگی با حالات عصبی و روانی فرد داشته و اصطلاح کولیت عصبی به این علت برای این سندرم مطرح شده است . لذا بیماران ممکنست سایر مشکلات بدنی ( سوماتیک ) ویا روانی ( پسیکولوژیک ) از قبیل سوء هضم ( دیس پپسی ) سوزش سردل – درد قفسه سینه – خستگی زودرس- اختلالات ادراری – علائم خاص بیماری های زنان – اضطراب و یا افسردگی و نوروزیس Neurosis را همزمان بیان نمایند.
باتوجه به نکات فوق برای تشخیص سندرم روده تحریک پذیر بایستی درد و یا ناراحتی مزمن در قسمت پائینی شکم همراه با حداقل دو مورد از موارد زیر وجود داشته باشد .
1- درد پس از دفع مدفوع کاهش یابد .
2- شروع درد همراه با تغیرات در دفعات اجابت مزاج باشد .
3- شروع درد همراه به تغیرات در فرم ظاهری موفوع باشد.
4- اتساع غیر طیعی شکم وجود داشته باشد .
سایر علائمی که بنفع تشخیص سندرم روده تحریک پذیر ذکر میشود شامل : تکرر غیر طبیعی دفع مدفوع بصورت بیش از سه مرتبه اجابت مزاج درروز ویا کمتر از سه مرتبه در هفته – غیر طبیعی شدن فرم مدفوع بصورت مدفوع سفت و یا مدفوع شل و آبکی – دفع مخاط و بلغم – زورپیچ شدن – احساس اتساع شکم واحساس وجود آب مواج در روده ها میباشد.
سندرم روده تحریک پذیر در سه فرم بالینی یبوست غالب – اسهال غالب و یا دوره های متناوب یبوست و اسهال در بیماران مبتلا نمایان میشود . در افراد بالای 60 سال قبل از مطرح نمودن کولیت عصبی بایستی بدقت سایر بیماری های جدی تر کولون از قبیل سرطان و یا کولیت زخمی و یا دیورتیکولوز مد نظرپزشک باشد .
سندروم روده تحریک‌پذیر چگونه آغاز میشود؟
علت دقیق سندرم روده تحریک پذیر ناشناخته است تحقیقات صورت گرفته حاکی از آن است که «سروتونین» با عملکرد معده‌ای روده‌ای در ارتباط است. سروتونین یک انتقال دهنده عصبی یا شیمیایی است که پیام‌ها را از بخشی از بدن به بخش دیگر منتقل می‌کند. حدود 95 درصد از این ماده در مجرای معده‌ای روده‌ای قرار داشته و 5درصد باقیمانده آن در مغز یافت میشود. همچنین تغییرات درسیستم عصبی مرکزی به واسطه تغییر واسطه های شیمیایی و حذف اثر تعدیل کننده ی بخشی از قشر مغزی (پرفرونتال) در ایجاد این بیماری مطرح بوده که منجر به تشدید ادراکات روده ای در فرد مبتلا می گردد. سندروم روده تحریک‌پذیر ممکن است به دنبال عفونت‌های باکتریایی مجاری معده‌ای روده‌ای نیز ایجاد شود. افرادی که سابقه التهاب این مجرا را دارند بیشتر در معرض ابتلا به این سندروم هستند.
عوامل محرک
به دلایلی که هنوز روشن نیستند، چنان چه شما مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر(IBS) باشید به برخی محرک ها که دیگران را ناراحت نمی سازند، شدیدتر عکس العمل نشان می دهید. این محرک ها می توانند شامل گاز یا فشار بر روده ها ناشی از برخی غذاهای خاص، داروها و یا احساسات مختلف باشند.
غذا
برخی از افراد دریافته اند که با خوردن برخی غذاها علائم سندرم روده تحریک پذیر در آن ها تشدید می شود، به عنوان مثال شکلات، شیر و الکل منجر به یبوست یا اسهال می شوند و نوشیدینی های کربوناته(نوشابه های گازدار) و برخی میوه ها و سبزیجات منتهی به نفح و ناراحتی گوارشی در افراد مبتلا به این سندرم می شوند. تحقیقات بیشتری به منظور شناخت دقیق تر نقش آلرژی غذایی و یا عدم تحمل غذایی در سندرم روده تحریک پذیر مورد نیاز است.
چنانچه بعد از خوردن لبنیات، غذاهای حاوی کافئین، یا شیرینی و آدامس بدون شکر، درد و گرفتگی شکمی و نفخ را تجربه می نمایید باید بدانید که مشکل شما سندرم روده تحریک پذیر نیست! بلکه در واقع بدن شما قادر به تحمل لاکتوز موجود در لبنیات و یا کافئین و یا سوربیتول موجود در شیرین کننده های مصنوعی نیست.
استرس
چنان چه مبتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر هستید حتماً متوجه شده اید که علائم بیماری تان در طول وقایع استرس زا مانند تغییر برنامه روتین روزانه تان و یا دعواهای خانوادگی تشدید می شوند و یا تکرر علایم بیماری تان در این مواقع بیشتر می شود. استرس علائم بیماری شما را تشدید می کند ولی علت ایجاد کننده آن ها نیست.
هورمون
از آن جایی که شانس ابتلاء در زنان دو برابر است محققان بر این باور هستند که تغییرات هورمونی در این شرایط نقش دارند. بسیاری از زنان اظهار می نمایند که در نزدیکی دوران قاعدگی خود و یا در طول این دوران علائم بیماری آن ها تشدید می یابد.
بیماری های دیگر
گاهی اوقات بیماری های دیگری مانند ابتلا به اسهال حاد عفونی(آماس گوارشی) می تواند محرک IBS گردد.
بررسی شما و آزمایشات
هیچ آزمایشی نمیتواند وجود سندرم روده تحریک‌پذیر را تأیید کند اما ممکن است پزشکتان آزمایشاتی را جهت رد مسائلی که شبیه این سندرم را ایجاد میکنند توصیه نماید.
ممکن است پزشک درباره علائم، نوع غذایی که می خورید منشأ احتمالی فشارهای روحی در زندگیتان و دیگر چیزها سؤال کند، یا آزمایش مدفوع جهت وجود خون یا باکتریها و انگلهای بیماریزا درخواست نماید. تست هایی از قبیل تصویربرداری از روده ها با اشعه و یا سیگموئیدوسکپی ( مشاهده قسمتهای پایینی روده بزرگ از طریق یک لوله انعطافپذیر) نیز ممکن است با نظر پزشک انجام شود.
راه های کنترل نشانه های بیماری
ممکن است پزشک تغییراتی در نحوه و فرم زندگی شما برای کنترل روده تحریک‌پذیر پیشنهاد کند. مهمترین پیشنهادات شامل تغییر رژیم غذایی و کاهش فشارهای روحی است.
غذایتان را تغییر دهید
غذا میتواند یکی از علل مهم سندرم روده تحریک‌پذیر باشد. میتوانید با انجام و دقت در امور ذیل وضعیت بهتری را تجربه کنید:
•دقت کنید کدام غذاها شما را اذیت می‌کند، از آنها پرهیز کنید. برای مثال خوردن بعضی محصولات لبنی مانند شیر که میتواند ایجاد نفخ کند.
•روزانه 6 تا 8 لیوان آب بنوشید ولی از خوردن غذاهای آبکی مانند آش یا آبگوشت بصورت پرحجم در یک وعده خودداری کنید.
•از مصرف زیاد حبوبات (نخود، لوبیا، عدس و لپه) و تنقلات ( آجیل و تخمه) پرهیز کنید.
•اگر مشکلتان یبوست است غذاهای پرفیبر بخورید ولی برای جلوگیری از ایجاد نفخ به دفعات و با حجم کم این غذاها را استفاده نمایید. فیبرها مدفوع را نرم کرده و باعث عبور آسان آن از روده بزرگ میشوند.
فشارهای روحی را کنترل کنید
فشار روحی و اضطراب یا افسردگی منجر به تشدید علائم روده تحریک‌پذیر میگردد. فراگیری اینکه چگونه فشار روحی را کنترل کنیم به بهبود وضعیت مزاجی کمک خواهد کرد. ابتدا علل فشار روحی را در زندگیتان مشخص کنید و راههای تازه برای کنار آمدن با آن را یاد بگیرید. ورزش مرتب راه مهمی برای رهایی از فشار روحی است. همچنین ورزش با بهتر کردن حرکات روده‌ای به درمان یبوست کمک می‌کند. در موارد نادری مراجعه به روانپزشک و استفاده از داروهای ضد اضطراب یا افسردگی ضرورت پیدا می‌کند.
بطور کلی برای کمک به رهایی از این ناراحتی پیشنهادات ذیل مفید خواهد بود.
•از پزشکتان سؤال کنید آیا لازم است غذاهای پرفیبر به غذای خود اضافه کنید (از قبیل نان جو و گندم، سبزیها و میوههای تازه و غلات سبوسدار)
•هر گونه استرس را کاهش دهید.
•از الکل، کافئین و قهوه پرهیز کنید.
•مواد غذایی نفاخ را از رژیم غذایی خود حذف کنید.
•غذاهای حجیم و پرچرب را در یک وعده استفاده نکنید.
•حتی الامکان از نوشیدن آب زیاد هنگام غذا خوردن پرهیز شود.
•از تند خوری و مصرف با عجله غذا پرهیز شود.
